10 પ્રભાવશાળી મનોવૈજ્ઞાનિકો
મનોવિજ્ઞાનક્ષેત્રે મહત્વનું પ્રદાન કરનારા જાણીતા વિચારકો પર એક દ્રષ્ટિપાત ..........
મનોવિજ્ઞાનની જટિલતા અને વિવિધતા તેના શ્રેષ્ઠ જાણીતા વિચારકો પૈકીના કેટલાકને જોઈને જોય શકાય છે, જ્યારે દરેક સિદ્ધાંતવાદી વિચારના ઓવરરાઈડિંગ સ્કૂલનો ભાગ હોઈ શકે છે, ત્યારે દરેક મનોવિજ્ઞાન ક્ષેત્રે અનન્ય અને વ્યક્તિગત અવાજ અને પરિપ્રેક્ષ્યમાં લાવ્યા હતા.
જનરલ સાયકોલૉજીની રિવ્યૂ ઓફ જુલાઇ 2002 માં રજૂ થયેલા એક અભ્યાસમાં 99 સૌથી પ્રભાવશાળી મનોવૈજ્ઞાનિકોની ક્રમાંકની રચના કરવામાં આવી છે. આ રેંકિંગ મોટેભાગે ત્રણ પરિબળો પર આધારિત હતી: જર્નલ ટાઈટેશનની આવર્તન, પ્રારંભિક પાઠ્યપુસ્તક થયેલા અને અમેરિકન સાયકોલોજિકલ એસોસિએશનના 1,725 સભ્યોના મોજણી પ્રતિસાદ.
નીચેની સૂચિ એવા મનોવૈજ્ઞાનિકોનું વિહંગાવલોકન પૂરું પાડે છે કે જેઓ મોજણીના જુદા જુદા સ્થાનો પર ક્રમે આવે છે. આ વ્યક્તિઓ માત્ર મનોવિજ્ઞાનના કેટલાક જાણીતા વિચારકોમાં જ નથી, તેઓ મનોવિજ્ઞાનના ઇતિહાસમાં મહત્વની ભૂમિકા પણ ભજવતા હતા અને માનવીય વર્તનની સમજણ માટે મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપ્યું હતું.
આ સૂચિ એ ઓળખવા માટે એક પ્રયાસ નથી કે કોણ સૌથી વધુ પ્રભાવશાળી હતો અથવા કઈ વિચારધારાઓ શ્રેષ્ઠ હતા. તેના બદલે, આ સૂચિ એવા કેટલાક સૈદ્ધાંતિક દેખાવને ઝાંખી આપે છે જે મનોવિજ્ઞાનને માત્ર પ્રભાવિત કરે છે, પરંતુ મોટા સંસ્કૃતિને પણ પ્રભાવિત કરે છે.
1. બી.એફ.સ્કિનર
બી.એફ.સ્કીનરના ચુસ્ત વર્તનવાદએ તેમને તેમના સિદ્ધાંતોના આધારે મનોવિજ્ઞાન અને ઉપચાર તકનીકોમાં પ્રભુત્વ ધરાવતું બળ બનાવ્યું છે, જે આજે પણ વ્યાપક રીતે ઉપયોગમાં લેવાય છે, જેમાં વર્તન સુધારણા અને ટોકન અર્થતંત્રોનો સમાવેશ થાય છે. સ્કિનરને ઓપરેટન્ટ કન્ડીશનીંગ અને અમલના સમયપત્રકની વિભાવનાઓ માટે યાદ કરવામાં આવે છે.
2 . જીન પીયાજે
જીન પીયાજેની જ્ઞાનાત્મક વિકાસની થિયરીએ મનોવિજ્ઞાન પર, ખાસ કરીને બાળકોની બૌદ્ધિક વૃદ્ધિની સમજણ પર ઊંડી અસર પડી હતી. તેમના સંશોધનોએ વિકાસલક્ષી મનોવિજ્ઞાન, જ્ઞાનાત્મક મનોવિજ્ઞાન, આનુવંશિક જ્ઞાનવિજ્ઞાન, અને શિક્ષણ સુધારણાના વિકાસમાં ફાળો આપ્યો.
આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈને એક વખત બાળકોની બૌદ્ધિક વૃદ્ધિ અને વિચાર પ્રક્રિયાઓ પર પીયાજેના અવલોકનોની શોધ તરીકે વર્ણવ્યા હતા "એટલું સરળ છે કે માત્ર એક જ પ્રતિભા તે વિચારી શકે છે."
3. સિગ્મંડ ફ્રોઈડ
જ્યારે લોકો મનોવિજ્ઞાન વિશે વિચારે છે, ત્યારે ઘણા લોકો સિગ્મંડ ફ્રોઈડને અગલ મનોવૈજ્ઞાનિક લાગે છે. તેમના કાર્યની માન્યતાને સમર્થન મળ્યું કે માનસિક બીમારીઓના તમામ શારીરિક કારણો નથી અને તેમણે પુરાવો પણ આપ્યા છે કે સાંસ્કૃતિક તફાવતો મનોવિજ્ઞાન અને વર્તન પર અસર કરે છે. તેમના કામ અને લખાણોએ વ્યક્તિત્વ, તબીબી મનોવિજ્ઞાન , માનવ વિકાસ અને અસામાન્ય મનોવિજ્ઞાનની આપણી સમજણમાં ફાળો આપ્યો.
4 . આલ્બર્ટ બાન્ડુરા
આલ્બર્ટ બાન્ડુરાના કાર્યને મનોવિજ્ઞાનમાં જ્ઞાનાત્મક ક્રાંતિનો ભાગ ગણવામાં આવે છે, જે 1960 ના દાયકાના ઉત્તરાર્ધમાં શરૂ થયો હતો. તેમની સામાજિક શિક્ષણ સિદ્ધાંત નિરીક્ષણ શિક્ષણ, અનુકરણ દ્વારા શિક્ષણ અને મોડેલિંગના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે.
બાન્ડુરાએ તેમના 1977 ના પુસ્તક "સોશિયલ લર્નિંગ થિયરી" માં સમજાવ્યું હતું કે, "લર્નિંગ જોખમી હોવાનો ઉલ્લેખ કરવો નહીં, જો લોકોએ પોતાની ક્રિયાઓના પ્રભાવ પર સંપૂર્ણ આધાર રાખવો હોય તો શીખવું મુશ્કેલ છે."
5 . લિયોન ફેસ્ટિન્ગર
લિયોન ફસ્ટિન્ગરે જ્ઞાનાત્મક વિસંવાદ અને સામાજિક સરખામણીના સિદ્ધાંતો વિકસાવ્યા. જ્ઞાનાત્મક વિસંવાદિતા એ તમને અસ્વસ્થતાની સ્થિતિ છે જે તમને લાગે છે જ્યારે તમે બે વિરોધાભાસી માન્યતાઓ ધરાવો છો. તમે જાણો છો કે તે તમારા આરોગ્ય માટે ખરાબ છે તેમ છતાં તમે ધૂમ્રપાન કરી શકો છો. તેમની સામાજિક સરખામણી થિયરી કહે છે કે તમે અન્ય લોકોના માનતા સાથે તેમની સરખામણી કરીને તમારા વિચારોનું મૂલ્યાંકન કરો છો. તમે એવા અન્ય લોકો શોધી કાઢશો જે તમારી માન્યતાઓ અને મૂલ્યોને શેર કરે છે.
6. વિલિયમ જેમ્સ
મનોવૈજ્ઞાનિક અને ફિલોસોફર વિલિયમ જેમ્સને ઘણીવાર અમેરિકન મનોવિજ્ઞાનના પિતા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેમના 1200 પાનાનું લખાણ, "ધ સાયકોલોજીના સિદ્ધાંતો," આ વિષય પર ક્લાસિક બન્યા હતા અને તેમની ઉપદેશો અને લખાણોએ વિજ્ઞાન તરીકે મનોવિજ્ઞાનની સ્થાપના કરી હતી. વધુમાં, જેમ્સે 35-વર્ષના શિક્ષણ કારકિર્દી દરમિયાન કાર્યશીલતા , વ્યવહારવાદ અને મનોવિજ્ઞાનના ઘણા વિદ્યાર્થીઓને પ્રભાવિત કર્યા.
7. ઇવાન પાવલોવ
ઇવાન પાવલોવ એક રશિયન ફિઝિયોલોજિસ્ટ હતા, જેમણે કન્ડિશન્ડ રીફ્લેક્સ અને શાસ્ત્રીય કન્ડીશનીંગ પરનો સંશોધન માનસશાસ્ત્રમાં વર્તનવાદના ઉદભવને પ્રભાવિત કર્યો હતો. પાવલોવની પ્રયોગાત્મક પદ્ધતિઓ વર્તનના ઉદ્દેશ માપન માટે આત્મનિરક્ષણ અને વ્યક્તિલક્ષી મૂલ્યાંકનથી મનોવિજ્ઞાનને દૂર કરવામાં મદદ કરી હતી.
8 . કાર્લ રોજર્સ
કાર્લ રોજર્સે માનવીય સંભાવના પર ભાર મૂક્યો, જેમાં મનોવિજ્ઞાન અને શિક્ષણ બંને પર પ્રચંડ પ્રભાવ હતો. તે મુખ્ય માનવતાવાદી વિચારકોમાંનો એક બની ગયો હતો અને અસીલ કેન્દ્રિત ઉપચાર સાથે ઉપચારમાં પ્રસિદ્ધ મેળવી હતો.
જેમ કે, તેમની પુત્રી નતાલિ રોજર્સ દ્વારા વર્ણવવામાં આવ્યું હતું, તેઓ "તેમના પોતાના જીવનમાં કરુણા અને લોકશાહી આદર્શો માટે અને તેમના શિક્ષક, લેખક અને ચિકિત્સક તરીકેના કામમાં એક મોડેલ હતા."
9. એરિક એરિકસન
મનોવિજ્ઞાનિક વિકાસના એરિક એરિકસનના મંચ સિદ્ધાંતએ જીવનકાળ દ્વારા માનવ વિકાસ પર રસ અને સંશોધનનો પ્રારંભ કર્યો હતો. અન્ના ફ્રોઈડ સાથે અભ્યાસ કરનારા એક અહંકારના મનોવિજ્ઞાની, એરિકસને બાળપણ, પુખ્તવય અને વૃદ્ધાવસ્થા સહિતના સમગ્ર જીવન દરમિયાન વિકાસની શોધ કરીને મનોવિશ્લેષણ સિદ્ધાંતનો વિકાસ કર્યો.
10 .લેવ વાયગોષ્ટિ
લેવ વાયગોષ્ટિ પીયાજે , ફ્રોઈડ, સ્કિનર અને પાવલોવ સહિતના કેટલાક જાણીતા મનોવૈજ્ઞાનિકોના સમકાલિન હતા, છતાં તેમના કાર્યકાળે તેમના જીવનકાળ દરમિયાન તે જ પ્રતિષ્ઠા પ્રાપ્ત કરી નહોતી. આ મોટેભાગે છે કારણ કે તેમની ઘણી લેખો પાશ્ચાત્ય વિશ્વમાં અયોગ્ય છે જ્યાં સુધી તે તાજેતરમાં જ નથી.
તે 1970 ના દાયકા દરમિયાન હતું કે તેમના ઘણા લેખો રશિયનમાંથી અનુવાદ કરવામાં આવ્યાં હતાં, પરંતુ તાજેતરના દાયકાઓમાં ખાસ કરીને શૈક્ષણિક મનોવિજ્ઞાન અને બાળ વિકાસના ક્ષેત્રોમાં તેમનું કાર્ય અત્યંત પ્રભાવશાળી બન્યું છે.
જ્યારે 38 વર્ષની ઉંમરે તેમની અકાળે મૃત્યુ તેમના કામ માટે અટકાવ્યા, તેમણે 20 મી સદીના સૌથી વારંવાર ટાંકવામાં મનોવૈજ્ઞાનિકો એક બની ગયા.
No comments:
Post a Comment