માનવ મગજ ( Human Brain )

માનવ મગજ ( Human Brain )

• આપણે જાણીએ છીએ કે આપણે વિચારશીલ પ્રાણીઓ છીએ .
• કરોડરજજુ ચેતાઓની બનેલ હોય છે જે વિચારવા માટે માહિતી આપે છે .
• આ ક્રિયામાં ચેતાઓની જટિલ રચનાઓ સંકળાયેલી છે જે મગજમાં આવેલી છે જે શરીરનું મુખ્ય સંકલન કેન્દ્ર છે .
• મગજ અને કરોડરજ્જુ મધ્યસ્થ ચેતાતંત્ર ( CNS = Central Nervous System ) બનાવે છે .
• તે શરીરના બધા ભાગોમાંથી સૂચનાઓ પ્રાપ્ત કરે છે અને તેઓનું સંકલન કરે છે .
• આપણે , આપણી ક્રિયાઓના વિષયમાં પણ વિચારીએ છીએ . લખવું , વાત કરવી , એક ખુરશીને ફેરવવી , કોઈ કાર્યક્રમ સમાપ્ત થતાં તાળી વગાડવી વગેરે પૂર્વનિર્ણિત સ્વૈચ્છિક ક્રિયાઓનાં ઉદાહરણ છે , મગજ સ્નાયુઓ સુધી સંદેશા મોકલે છે .
• આ એક એવા માર્ગ છે જેમાં ચેતાતંત્ર સ્નાયુને સંવેદના મોકલે છે . પરિઘવર્તી ચેતાતંત્રની મદદથી મધ્યસ્થ ચેતાતંત્ર અને શરીરનાં અંગો વચ્ચે સંપર્ક સ્થાપવો શક્ય બને છે .
• જેમાં મગજમાંથી નીકળતી મસ્તિષ્ક ચેતાઓ અને કરોડરજ્જુમાંથી નીકળતી કરોડરજ્જુચેતાઓ સહાયક બને છે .
• આમ મગજ વિચારો મુજબ કાર્ય કરવા પ્રેરે છે.
• જુદી – જુદી સંવેદના અને તેનાં પ્રતિચારોના સંકલનની જટિલ પ્રક્રિયામાં મગજના વિવિધ ભાગો સંકળાયેલો છે .
• મગજમાં આ મુજબના ત્રણ મુખ્ય ભાગો કે પ્રદેશો છે જેના નામ અગ્રમગજ , મધ્યમગજ અને પશ્ચમગજ છે .
• મગજનો મુખ્ય વિચારવાવાળો ભાગ અગ્રમગજ છે .
• તેમાં વિવિધ ગ્રાહી એકમોથી સંવેદનાઓ મેળવવા માટેના વિસ્તારો આવેલા હોય છે .
• અગ્રમગજના અલગ - અલગ વિસ્તારો શ્રવણ , ઘાણ , દૃષ્ટિ વગેરેના માટે વિશિષ્ટીકરણ પામેલ હોય છે .
• તેમાં સહનિયમનનાં સ્વતંત્ર ક્ષેત્ર હોય છે જેમાં સંવેદનાઓનું અર્થઘટન અન્ય ગ્રાહી એકમથી પ્રાપ્ત સૂચનાઓ વડે તેમજ પહેલેથી જ મગજમાં એકત્રિત થયેલી માહિતી વડે કરવામાં આવે છે .
• આ બધા પર આધારિત , એક નિર્ણય લઈ શકાય છે કે ક્રિયા અને સૂચનાઓ ચાલકક્ષેત્ર સુધી કેવી રીતે પહોંચાડી શકાય જે ઐચ્છિક સ્નાયુઓની ક્રિયાને ( જેમકે આપણા પગમાં આવેલી નાયુપેશી ) નિયંત્રિત કરે છે .
• જો કે કેટલીક સંવેદનાઓ જોવા કે સાંભળવાથી પણ વધારે જટિલ છે . જેમકે , આપણને કેવી રીતે ખબર પડી કે આપણે યોગ્ય માત્રામાં ભોજન આરોગી ચૂક્યા છીએ ? આપણું પેટ પૂરું ભરેલું છે.

માનવ - મગજના નામનિર્દેશનયુક્ત આકૃતિનો અભ્યાસ કરો .

• આપણે જોઈ ગયાં છીએ કે વિવિધ ભાગોનાં વિશિષ્ટ કાર્યો છે .
• ‘ પ્રતિચાર ' શબ્દનો બીજો ઉપયોગ પણ જોઈએ,જેની આપણે શરૂઆતમાં ચર્ચા કરી હતી .
• જ્યારે આપણે કોઈ એવા ખાદ્યપદાર્થને જોઈએ છીએ જે આપણને પસંદ હોય તો અનાયાસે આપણા મોઢામાં પાણી આવી જાય છે .
• હૃદયના સ્પંદનના વિશે આપણે વિચારતાં નથી તોપણ તે કાર્ય થતું જ રહે છે .
• વાસ્તવમાં, તેના વિશે વિચારી કે ઇચ્છા કરીને પણ સરળતાથી આપણે તે ક્રિયાઓ પર નિયંત્રણ કરી શકતા નથી.
• શું આપણે શ્વાસ લેવા માટે કે ખોરાક પચાવવા માટે વિચારવું પડે કે યાદ કરવું પડે છે ?
• આમ, સામાન્ય રીતે કીકીના કદમાં પરિવર્તન જેવી પરાવર્તી ક્રિયા અને ખુરશીને ખસેડવા જેવી વિચારેલી ક્રિયાની વચ્ચે એક અન્ય સ્નાયુ ગતિનો સમન્વય છે જેના પર આપણા વિચારનું કોઈ નિયંત્રણ હોતું નથી.
• આ અનૈચ્છિક ક્રિયાઓ મધ્યમગજ અને પશ્ચમગજથી નિયંત્રિત હોય છે .
• આ બધી અનૈચ્છિક ક્રિયાઓ જેવી કે રુધિરનું દબાણ , લાળરસનું ઝરવું અને ઊલટી થવી , પશ્ચમગજમાં આવેલ લંબમજજા દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે .
• એક સીધી રેખામાં ચાલવું , સાઇકલ ચલાવવી , એક પેન્સિલ ઉપાડવી વગેરે જેવી કેટલીક ક્રિયાઓ વિચારી શકાય .
• આ પશ્ચમગજમાં આવેલ ભાગ અનુમસ્તિક દ્વારા જ સંભવે છે જે ઐચ્છિક ક્રિયાઓની ચોકસાઈ અને શરીરની સમસ્થિતિ અને સંતુલન માટે જવાબદાર છે .